احکام *خمس4

دست گردان، مصالحه و مخلوط شدن خمس با غیر آن‏ س 925: افرادى هستند که خمس بر آنها واجب است، ولى تاکنون آن را نپرداخته‏اند و در حال حاضر هم توانایى پرداخت آن را ندارند و یا بر آنها بسیار دشوار است، حکم آنان در این‌باره چیست؟ ج: مجرد عدم توانایى یا دشوارى پرداخت خمس موجب برائت ذمّه و سقوط تکلیف نیست، بلکه اداى آن تا حد امکان واجب است، چنین افرادى مى‏توانند با دست گردانِ مبالغ بدهى خود با ولىّ امر خمس یا وکیل او، آن را به تدریج برحسب استطاعت خودشان از جهت مقدار و زمان بپردازند. س 926: خانه‏اى دارم که داراى وام قسط بندى شده است و مالک محلى تجارى هستم که در آن کاسبى مى‏کنم و براى عمل به وظیفه شرعى‏ام، سال خمسى براى خود تعیین کرده‏ام، امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف کنید. ولى توان پرداخت خمس محل تجارى را به‌صورت قسطى دارم؟ ج: خانه مسکونى شما در فرض سؤال‏که نسیه خریدارى شده خمس ندارد، ولى پرداخت خمس محل تجارى‏تان واجب است، مگر اینکه با پرداخت خمس کسب با بقیه وافى به هزینه زندگى شما نباشد و یا اینکه کسب با بقیه، کسبِ مناسب با شأن عرفى شما نباشد. س 927: شخصى در خارج به سر مى‏برد که خمس اموالش را نمى‏پرداخته است و خانه‏اى با مال غیر مخمّس خریده که در حال حاضر مال کافى براى اداى خمس آن ندارد، ولى هرسال مقدارى بیشتر از خمس به جاى خمسى که بدهکار است مى‏پردازد، آیا این کار او صحیح است یا خیر؟ ج: در فرض سؤال باید خمسى را که برعهده دارد، دست گردان کند تا بعداً آن را به تدریج بپردازد، و در مورد آنچه تا به حال پرداخته، به یکى از وکلاى ما مراجعه نماید. س 928: شخصى چندین سال است که خمس درآمد سالانه خود را نمى‏پرداخته، و فعلاً نمى‏داند چه مقدار بدهى از این بابت دارد، او در حال حاضر چگونه مى‏تواند خود را از خمس برى‏الذمّه نماید؟ ج: واجب است تمام اموالى را که خمس به آنها تعلّق گرفته، حساب کند و خمس آنها را بپردازد، و در موارد مشکوک باید با ولىّ امر خمس یا وکیل او مصالحه نماید. س 929: من جوانى هستم که با خانواده‏ام زندگى مى‏کنم، پدرم خمس و زکاتش را نمى‏پردازد، حتى خانه‏اى را با مال ربوى ساخته است و حرام بودن غذایى که در خانه مى‏خورم، آشکار است. با توجه به اینکه نمى‏توانم از خانواده‏ام جدا شوم، امیدوارم تکلیف مرا در این‌باره بیان فرمایید. ج: بر فرض که یقین داشته باشید که اموال پدرتان مخلوط با رباست و یا او خمس و زکات خود را نمى‏پردازد، لازمه‏اش یقین به حرمت چیزى که او مصرف مى‏کند و یا اموال وى که شما در آن تصرّف مى‏کنید، نیست، و تا یقین به حرمت این اموال پیدا نکرده‏اید، استفاده از آن براى شما اشکال ندارد. البته، اگر یقین به حرام بودن آنچه از اموال او مصرف مى‏کنید، داشته باشید، استفاده از آن براى شما جایز نیست مگر آنکه جدایى از خانواده و قطع رابطه با آنان براى شما، حرجى باشد که در این صورت استفاده از اموال مخلوط به حرام آنان اشکال ندارد، ولى ضامن خمس، زکات و مال دیگران که در اموال مورد مصرف شما وجود دارد، هستید. س 930: من اطمینان دارم که پدرم خمس و زکاتش را نمى‏پردازد، و وقتى به او تذکر مى‏دهم، در پاسخ مى‏گوید که ما مستحق هستیم و خمس و زکاتى بر ما واجب نیست، حکم این مسأله چیست؟ ج: اگر پدرتان مالى که خمس و زکات به آن تعلّق بگیرد، نداشته باشد، خمس و زکات بر او واجب نیست و تحقیق در این زمینه بر شما لازم نیست. س 931: ما با اشخاصى معامله مى‏کنیم که خمس نمى‏دهند و حساب سال هم ندارند، با آنان خرید و فروش داریم و به دیدن آنان رفته و با آنان غذا مى‏خوریم، این مسأله چه حکمى دارد؟ ج: اگر یقین به وجود خمس در اموالى دارید که از طریق خرید و فروش از آنان گرفته‏اید و یا هنگام رفتن نزد آنان، مصرف مى‏کنید، معامله در مقدار خمس موجود در اموالى که از طریق خرید و فروش از آنان مى‏گیرید، فضولى است و احتیاج به اجازه ولىّ امر خمس یا وکیل او دارد، و تصرّف در اموال ایشان براى شما جایز نیست مگر اینکه ترک معاشرت و خوددارى از خوردن غذاى آنان و تصرّف در اموالشان براى شما حرجى باشد که در این صورت تصرّف جایز است، ولى ضامن خمس اموالى که در آنها تصرّف مى‏کنید، هستید. س 932: اگر شخصى مالى را که خمس آن داده نشده، به مسجد ببخشد، آیا گرفتن آن مال از او جایز است؟ ج: اگر یقین به وجود خمس در آن مال دارند، گرفتن آن جایز نیست و در صورت دریافت آن، باید نسبت به خمس آن، به ولى امر خمس یا وکیل او مراجعه نمایند. س 933: معاشرت با مسلمانانى که به امور دینى به‌خصوص نماز و خمس پایبند نیستند، چه حکمى دارد؟ آیا غذا خوردن در خانه‏هاى آنان اشکال دارد؟ در صورت اشکال داشتن، کسى که چندین بار این کار را انجام داده، چه حکمى دارد؟ ج: اگر معاشرت با آنان مستلزم تأیید ایشان در عدم التزام به امور دینى نباشد، اشکال ندارد، مگر آنکه ترک معاشرت با آنان مؤثر در اهتمام ایشان به امور دینى باشد که در این صورت واجب است که معاشرت به‌طور موقت از باب نهى از منکر ترک شود، ولى استفاده از اموال آنان از قبیل غذا و مانند آن، تا یقین به تعلّق خمس به آن نداشته باشید، اشکال ندارد. س 934: یکى از دوستانم مرا زیاد به صرف غذا دعوت مى‏کند، به تازگى متوجه شده‏ام که شوهر او خمس نمى‏دهد، آیا خوردن غذاى کسى که خمس نمى‏دهد، براى من جایز است؟ ج: تا علم به تعلّق خمس به غذایى که در اختیار شما قرار داده مى‏شود، ندارید، خوردن آن اشکال ندارد. س 935: فردى براى اولین بار مى‏خواهد خمس اموالش را حساب کند، خانه مسکونى که نمى‏داند با چه مالى آن را خریده، چه حکمى دارد؟ در صورتى که بداند آن را با مالى که چند سال پس‏انداز شده، خریده است، حکم آن چیست؟ ج: خانه مسکونى یا سایر لوازم زندگى را اگر احتمال مى‏دهد که با مالى که شرعاً متعلّق خمس نبوده (مانند ارث یا هبه) خریده باشد چیزى از بابت خمس آن بر او نیست، ولى اگر یقین دارد که آن را با درآمد کسب خود خریده است، لیکن نمى‏داند که آیا درآمد کسب را در بین سال صرف خرید آن کرده است یا پس از پایان سال و پیش از پرداخت خمس درآمد، باید با یکى از وکلاى ما مصالحه نماید و اگر یقین دارد خانه را از درآمد کسبى که چند سال پس‌انداز کرده است پیش از پرداخت خمس آن خریده است، باید خمس آن درآمد پس‌انداز شده را بپردازد. و در مورد تنزّل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است. س 936: عالمى در یکى از شهرها مبلغى را به عنوان خمس دریافت کرده، ولى براى او انتقال عین آن مال به شما یا دفترتان مشکل است، آیا مى‏تواند آن را از طریق بانک حواله کند؟ با توجه به اینکه مالى که از بانک گرفته مى‏شود عین مالى که در آن شهر به بانک پرداخت شده، نیست؟ ج: تحویل خمس و سایر حقوق شرعى از طریق بانک اشکال ندارد. س 937: اگر زمینى را با مال غیر مخمّس بخرم، آیا نماز خواندن در آن زمین جایز است یا خیر؟ ج: اگر زمین با عین مال غیر مخمّس خریده شده باشد، معامله به مقدار خمس، فضولى است و متوقف بر اجازه ولىّ امر خمس است و تا آن را اجازه و تنفیذ نکند، نماز خواندن در آن جایز نیست. س 938: اگر مشترى بداند که به عین مالى که خریده، خمس تعلّق گرفته و فروشنده آن را نپرداخته است، آیا تصرّف در آن کالا براى او جایز است؟ ج: با فرض وجود خمس در کالا، معامله به مقدار خمس فضولى و متوقف بر اجازه ولىّ امر خمس است. س 939: اگر صاحب مغازه‏اى نداند که مشترى که با او معامله مى‏کند، خمس مالش را پرداخته است یا خیر، آیا دادن خمس آن اموال بر او واجب است؟ ج: تا زمانى که علم به وجود خمس در پولى که مشترى به او مى‏پردازد، نداشته باشد، چیزى برعهده او نیست و وظیفه‏اى هم نسبت به فحص ندارد. س 940: اگر مثلاً چهار نفر با هم صد هزار تومان به عنوان شراکت براى به کارگیرى در یک کار تولیدى سرمایه‏گذارى کنند و یکى از آنها خمس ندهد، آیا شراکت با او صحیح است یا خیر؟ و آیا دیگر شریکان مى‏توانند مال فردى را که خمس نمى‏دهد به عنوان قرض‏الحسنه گرفته و به کار بیاندازند؟ و به‌طور کلى اگر چند نفر با هم شریک باشند، آیا بر هر کدام از آنها واجب است خمس درآمد خود را به‌طور مستقل بپردازد یا اینکه خمس باید از صندوق مشترک پرداخت شود؟ ج: شراکت با شخصى که به سرمایه‏اش خمس تعلّق گرفته ولى آن را نپرداخته است، به مقدار خمس مال او فضولى است که باید نسبت به آن به ولىّ امر مراجعه شود، و اگر بعضى از شرکاء خمس سهم خود در سرمایه را نداده باشند، تصرّف در سرمایه مشترک جایز نیست، و هنگامى که شرکاء سود حاصل از سرمایه مشترک را دریافت مى‏کنند، هرکدام از آنان مکلّف هستند خمس مازاد بر مؤونه از سهم خود را سر سال خمسى بپردازند. س 941: اگر شرکاى من حساب سال خمسى نداشته باشند، تکلیف من چیست؟ ج: بر هر یک از شرکاء واجب است که حقوق شرعى سهام خود را بپردازند تا تصرّفات آنان در مال مشترک حلال باشد، و اگر بقیه شریکها آن را پرداخت نمى‏کنند و انحلال شرکت و جداشدن از آنان براى شما ضررى یا حرجى باشد، مجاز هستید به شراکت خود با آنان ادامه دهید. سرمایه‏ س 942: شرکتى از برادران فرهنگى به نام شرکت تعاونى فرهنگیان چندین سال است که تأسیس گردیده و سرمایه آن از همان ابتدا از سهم تعدادى از فرهنگیان تشکیل شده بود که هریک صد تومان پرداختند، در ابتدا سرمایه شرکت کم بود، ولى در حال حاضر با افزایش تعداد اعضا، سرمایه آن بالغ بر هجده میلیون تومان به اضافه ماشینهاى شرکت است. سود آن بین سهامداران به نسبت سهمشان تقسیم مى‏شود، و هریک از آنان براحتى مى‏تواند سهم خود را دریافت نموده و با شرکت تسویه حساب نماید. تاکنون خمس سرمایه و سود آن پرداخت نشده است، آیا با توجه به موقعیت من به عنوان رئیس هیأت ادارى شرکت، جایز است که اگر خمسى به حساب شرکت تعلّق بگیرد، اقدام به پرداخت آن کنم؟ آیا رضایت سهامداران در این‌باره شرط است؟ ج: پرداخت خمس سرمایه شرکت و سود حاصل از آن، تکلیف هریک از اعضا نسبت به سهم خود از مجموع دارایى شرکت است، و انجام این کار توسط مسئول هیأت ادارى آن، متوقف بر کسب اجازه و وکالت از سهامداران شرکت است. س 943: تعدادى از افراد تصمیم به ایجاد صندوق قرض‏الحسنه بین خود گرفته‏اند تا هنگام نیاز به یکدیگر قرض‏الحسنه بدهند. هر عضو علاوه بر مبلغى که در ابتداى تشکیل پرداخته، بایستى هر ماه براى افزایش موجودى صندوق مبلغى را بپردازد، امیدواریم لطف فرموده چگونگى پرداخت خمس هر عضو را بیان فرمایید و در صورتى که سرمایه صندوق به‌طور دائمى به عنوان قرض در دست اعضا باشد، اداى خمس آن چگونه خواهد بود؟ ج: اگر هر یک از افراد سهامدار سهم شراکت خود را از منفعت کسب یا از حقوق خود بعد از پایان سال خمسى پرداخته باشد، واجب است خمس آن را بپردازد. ولى اگر آن را در بین سال داده است، در صورتى که دریافت آن براى او در پایان سال خمسى وى ممکن باشد، باید خمس آن را در پایان سال بدهد، و در غیر این صورت تا آن را از صندوق دریافت نکرده، پرداخت خمس آن بر او واجب نیست. س 944: آیا صندوق قرض‏الحسنه شخصیت حقوقى مستقلى دارد؟ اگر داشته باشد، آیا به سود حاصل، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ اگر شخصیت حقوقى مستقلى نداشته باشد، کیفیت پرداخت خمس آن چگونه است؟ ج: اگر سرمایه صندوق ملک شخصى اشخاص به نحو اشتراک باشد، سود حاصل از آن، نسبت به سهم هریک از اعضا ملک شخصى او خواهد بود و باید خمس آن را در زائد برمؤونه سالش بپردازد. ولى اگر سرمایه صندوق ملک شخص یا اشخاص نباشد مثل اینکه از مال وقف عام و مانند آن باشد، سود حاصل از آن، خمس ندارد. س 945: تعداد دوازده نفر از مؤمنین توافق کرده‏اند که هریک از آنان هرماه مثلاً بیست دینار در صندوقى بریزند، و در هر ماه یک نفر آن مبلغ را برداشته و به مصرف هزینه‏هاى شخصى خود برساند، که بعد از دوازده ماه نوبت به آخرین نفر خواهد رسید، بدین معنى که او آنچه را در این مدت پرداخته که مقدار آن دویست و چهل دینار مى‏شود، برمى‏دارد، آیا خمس بر او واجب است یا اینکه جزء مؤونه وى محسوب مى‏شود؟ اگر این فرد سال خمسى معیّنى داشته باشد و مقدارى از پولى که دریافت شده، پس از پایان سال نزد او بماند، آیا جایز است براى این قسمت از آن مبلغ، سال خمسى معیّنى قرار دهد تا از لزوم پرداخت خمس آن رهایى یابد؟ ج: آنچه را که افراد به صندوق مى‏پردازند، اگر از درآمد سالانه شان در بین سال باشد، هر آنچه را که هر یک از افراد در نوبت خود از صندوق دریافت مى‏نماید تا در مخارج سال صرف کند اگر مقدارى از آن قرض از صندوق و مقدارى معادل مبالغى باشد که از منافع همان سال به صندوق پرداخته است، خمس ندارد، ولى اگر از منافع سال قبل باشد، باید خمس آنچه را که از منافع سال قبل است، بپردازد، و اگر از منافع هر دو سال باشد، منفعت هرسالى حکم خاص خود را دارد، و چنانچه مبلغ دریافتى او از سهم خود که از منافع سال به صندوق واریز نموده، زائد بر مخارج آن سال باشد، نمى‏تواند براى رهایى از خمس مقدار زائد، سال خمسى مستقلى براى آن قرار دهد، بلکه واجب است که براى همه منافع سالانه خود یک سال خمسى قرار دهد و خمس مازاد بر مؤونه آن سال را بپردازد. س 946: خانه‏اى را با پرداخت مبلغى به عنوان رهن اجاره کرده‏ام، آیا پس از گذشت یک سال به آن مبلغ خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: مبلغى را که به موجر قرض داده‏اید، اگر از منفعت کسب باشد، خمس دارد. س 947: ما براى انجام کارهاى عمرانى احتیاج به هزینه زیادى داریم که پرداخت یکباره آن براى ما مشکل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقى براى عمران کرده‏ایم، و هر ماه مبلغى را در آن به ودیعه مى‏گذاریم و بعد از آنکه مقدارى جمع شد، آن را صرف کارهاى عمرانى مى‏کنیم، آیا به این مال پس‏انداز شده خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: اگر مبالغ پرداخت شده از طرف هر شخص از درآمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در کارهاى عمرانى تحت مالکیت او باقى بماند و آن شخص بتواند در پایان سال خمسى آن را از صندوق پس بگیرد، واجب است که خمس آن را بپردازد. س 948: چند سال قبل اقدام به محاسبه اموالم و تعیین سال خمسى براى خودم نمودم، در آن زمان نود و هشت رأس گوسفند که خمس آنها داده شده بود و همچنین مقدارى پول نقد و یک موتورسیکلت داشتم. چند سال است که گوسفندان من براثر فروش تدریجى آنها کم شده، ولى پول نقدم زیاد شده است. در حال حاضر شصت رأس گوسفند و مقدارى پول نقد دارم، آیا پرداخت خمس این پول بر من واجب است یا اینکه فقط باید خمس مقدار زیادى آن را بدهم؟ ج: اگر مجموع قیمت گوسفندهاى موجود با اموال نقدى که دارید، بیشتر از مجموع قیمت نود و هشت رأس گوسفند با پول نقدى باشد که قبلاً خمس آن را پرداخت کرده‏اید، مقدار زائد خمس دارد. س 949: فردى ملکى (خانه یا زمین) دارد که خمس به آن تعلّق گرفته است، آیا مى‏تواند خمس آن را از درآمد سال بپردازد؟ یا اینکه واجب است اول خمس سود را بدهد و سپس خمس ملک را از سود مخمّس پرداخت کند؟ ج: اگر بخواهد خمس آن را از درآمد سال بپردازد، واجب است که خمس آن را هم بپردازد. س 950: اموالى را از محل پولى که بنیاد شهید ماهیانه به فرزندان صغیر شهداى عزیز مى‏پردازد یا از محل سود کارخانه یا زمین زراعى که ملک بعضى از شهداى عزیز جهت امرار معاش شان بوده، براى فرزندان شهدا پس‏انداز کرده‏ایم و گاهى مقدارى از این اموال پس‌انداز شده براى تأمین نیازهاى ضرورى آنان مصرف مى‏شود. خواهشمندیم بیان فرمایید که آیا این سودها و حقوق پس‏انداز شده خمس دارد یا اینکه تا زمانى که بزرگ نشده‏اند، خمس ندارد؟ ج: آنچه به فرزندان عزیز شهدا از پدران آنان به ارث مى‏رسد و یا توسط بنیاد شهید به آنان پرداخت مى‏شود، خمس ندارد، ولى از سود حاصل از ارث یا هدیه‏اى که بنیاد شهید به آنان مى‏دهد، آن مقدارى که تا زمان رسیدن به بلوغ شرعى در ملک آنان باقى مى‏ماند، بنا بر احتیاط بر هریک از آنان واجب است که بعد از رسیدن به سن تکلیف، خمس سود آن را بپردازد. س 951: آیا به مالى که انسان براى تحصیل درآمد و انجام معاملات تجارى مصرف مى‏کند، خمس تعلّق مى‏گیرد یا خیر؟ ج: آنچه را که از درآمد سال براى به دست آوردن درآمد از کارهاى تجارى و غیر آن مصرف مى‏کند از قبیل هزینه‏هاى انباردارى، حمل و نقل، وزن کردن، واسطه معامله و مانند آن، از درآمد همان سال استثنا مى‏شود و خمس ندارد. س 952: آیا اصل سرمایه و سود آن خمس دارد؟ ج: اگر به مقدارى باشد که با پرداخت خمس آن، درآمد کسب با بقیه وافى به هزینه‌‌ى زندگى او نیست و یا اینکه کسب با بقیه، مناسب با شأن عرفى او نباشد خمس ندارد. س 953: اگر کسى طلاى مسکوک داشته باشد و به حد نصاب هم برسد، آیا علاوه بر زکات، پرداخت خمس آن هم واجب است؟ ج: اگر جزء منفعت کسب محسوب شود، حکم سایر درآمدهاى کسب را در وجوب خمس دارد.