احکام خمس3

گنج، معدن و مال حلال مخلوط به حرام‏ س 891: نظر حضرتعالى درباره گنجى که افراد در زمینى که مالک آن هستند، پیدا مى‏کنند، چیست؟ ج: میزان در این گونه امور مقررات نظام جمهورى اسلامى است. س 892: اگر مقدارى سکّه نقره که تاریخ آن به حدود صد سال پیش بر مى‏گردد، از زیر خاک ساختمان ملکى شخصى پیدا شود، آیا این سکّه‏ها متعلّق به مالک فعلى آن ساختمان مانند وارث قانونى یا خریدار است یا خیر؟ ج: حکم گنج را دارد که قبلاً بیان شد. س 893: شبهه زیر براى ما مطرح شده است: با توجه به اینکه خمس معادن استخراج شده در این زمان نیز واجب است، زیرا وجوب خمس معادن نزد فقهاى گرانقدر از احکام مسلم است، حکم معادنى که دولت آن را استخراج مى‏کند با التفات به اینکه مجرد اقدام دولت به انفاق آن میان مسلمانان بلاد اسلامى مانع از وجوب خمس نیست چیست؟ زیرا استخراج معادن یا توسط حکومت بالاصالة صورت مى‏گیرد و آن را به مصرف ملت مى‏رساند، در این حالت دولت مانند شخصى است که اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آنها را به شخص دیگرى مى‏بخشد یا هدیه مى‏دهد و یا بر او تصدق مى‏کند، در هر صورت اطلاق ادله خمس شامل این فرض نیز مى‏شود زیرا دلیلى بر تقیید وجود ندارد، و یا اینکه حکومت به وکالت از ملت، معادن را استخراج مى‏کند که در این صورت در واقع استخراج کننده خود ملت است، در این فرض پرداخت خمس بر موکّل واجب است، و یا اینکه حکومت با ولایت بر ملت، معادن را استخراج مى‏نماید که در این حالت استخراج کننده یا خود ولى است یا اینکه مانند نیابت است که بر اساس آن در واقع مولىّ علیه استخراج کننده است، به هر حال دلیلى بر خروج معادن از عمومات خمس نداریم، همانگونه که خود معدن اگر به حد نصاب برسد، متعلّق خمس است و مثل سایر درآمدهاى شغلى نیست که با مصرف کردن یا هبه آن، جزء مؤونه سال محسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود، نظر حضرتعالى درباره این مسأله مهم چیست؟ ج: از شرایط وجوب خمس در معادن این است که شخص یا اشخاصى با مشارکت با یکدیگر آن را استخراج کنند، مشروط بر اینکه سهم هر یک به حد نصاب برسد و آنچه استخراج شده، ملک آنها شود، و معادنى که دولت استخراج مى‏کند، نظر به اینکه ملک خاص شخص یا اشخاص نیست، بلکه ملک جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نیست و در نتیجه جایى براى وجوب خمس بر دولت و حکومت باقى نمى‏ماند، و این استثنایى بر وجوب خمس در معدن نیست. بله، معادنى که توسط شخص خاصى یا با مشارکت اشخاص با یکدیگر استخراج مى‏شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اینکه آنچه آن شخص استخراج کرده و یا سهم هر یک از اشخاصى که با مشارکت با یکدیگر اقدام به استخراج کرده‏اند، بعد از کم کردن هزینه‏هاى استخراج و تصفیه، به مقدار بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره یا معادل قیمت یکى از آن دو باشد. س 894: اگر مال حرامى با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حکمى دارد و چگونه حلال مى‏شود و در صورت علم به حرمت یا عدم علم به آن وظیفه انسان چیست؟ ج: اگر یقین به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولى مقدار دقیق آن را نمى‏داند و صاحب آن را هم نمى‏شناسد، راه حلال کردن آنها این است که خمس آن را بپردازد، ولى اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چیزى بر عهده او نیست. س 895: قبل از رسیدن سر سال خمسى‌ام، مبلغى پول به شخصى قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به کار بیندازد و سود آن بین ما بالمناصفه تقسیم شود، با توجه به اینکه آن مال در حال حاضر در دست من نیست و خمس آن را هم نپرداخته‏ام، نظر حضرتعالى در این‌باره چیست؟ ج: اگر آن مال را قرض داده‏اید و سر سال خمسى قابل وصول نیست، فعلاً خمس آن بر شما واجب نیست، بلکه هنگامى واجب مى‏شود که آن را دریافت کنید، ولى در این صورت شما حقى در سود حاصل از کار قرض گیرنده ندارید، و اگر چیزى از او مطالبه نمایید، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان سرمایه مضاربه به او داده‏اید، بر اساس قرارداد، در سود آن شریک هستید و واجب است که خمس سرمایه را بپردازید. س 896: من در بانک کار مى‏کنم، براى شروع به کار از روى اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به ودیعه گذاشتم، این مبلغ به اسم خودم و در یک حساب بلند مدت است که هر ماه سود آن به من پرداخت مى‏شود، آیا پرداخت خمس این مال که درحساب بانکى گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که این پول به مدت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است. ج: اگر پس گرفتن این مبلغ در حال حاضر ممکن نیست تا آن را پس نگرفته‏اید، خمس آن واجب نیست. ولى سود سالانه آن در زائد بر مؤونه سال خمس دارد. س 897: روشى براى سپرده‌گذارى اموال در بانک‏ها وجود دارد که براساس آن هیچ‌گاه پول به دست استفاده کننده نمى‏رسد، ولى به حساب او در بانک طبق شماره معیّنى واریز مى‏شود، آیا به این اموال خمس تعلّق مى‏گیرد یا خیر؟ ج: اگر مالى را که نزد بانک به ودیعه گذاشته‏اید از منافع کسب شما باشد و هنگام رسیدن سال خمسى گرفتن آن مبلغ از بانک براى شما ممکن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسى، پرداخت شود. س 898: آیا خمس مالى که مستأجر به عنوان رهن به موجر مى‏دهد، بر عهده مستأجر است یا موجر؟ ج: اگر از منفعت کسب مستأجر باشد، بر او واجب است که بعد از گرفتن آن از موجر، خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهده موجر که آن مال را به عنوان قرض مى‏گیرد، واجب نیست. س 899: حقوق ماهیانه کارمندان که پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخیر افتاده، آیا هنگام دریافت، جزء درآمدهاى همان سال (سال دریافت) محسوب مى‏شود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسى واجب است یا اینکه به این مال اصلاً خمس تعلّق نمى‏گیرد؟ ج: حقوق معوقه از درآمدهاى سال دریافت آن محسوب مى‏شود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است. مؤونه‏ س 900: شخصى داراى کتابخانه‏اى شخصى است که مدتى از آن کتابها استفاده مى‏نموده است، فعلاً چند سال است که از آن استفاده نمى‏کند، ولى احتمال مى‏دهد که در آینده از آن بهره ببرد، آیا در مدتى که از کتابها استفاده نمى‏کند، به آن خمس تعلّق مى‏گیرد؟ و آیا در تعلّق خمس، فرقى بین اینکه خودش خریده باشد یا پدرش، وجود دارد؟ ج: اگر کتابها در زمان خرید آن مورد نیاز او براى مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفى او باشد، خمس ندارد، حتى اگر پس از سال اول از آن استفاده نکند. همچنین اگر کتابها به او ارث رسیده و یا از طرف پدر و مادر و یا دیگران به او هدیه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمى‏گیرد. س 901: آیا به طلایى که شوهر براى همسرش مى‏خرد، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مؤونه سال محسوب مى‏شود و خمس ندارد. س 902: آیا به پولى که براى خرید کتاب از نمایشگاه بین‏المللى کتاب در تهران قبل از تحویل آن پرداخت شده، ولى هنوز کتابها ارسال نشده است، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: اگر کتابهاى مزبور، مورد نیاز و به مقدار متناسب با شأن عرفى شخص باشد، خمس ندارد. س 903: اگر فردى زمین دومى که مناسب شأن او و مورد نیاز جهت ساختمان مسکن براى عائله اوست داشته باشد، ولى در طول سال خمسى قدرت ساخت آن را ندارد و یا در یک سال نمى‏تواند آن را تکمیل کند، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ ج: در عدم وجوب خمس، در زمینى که براى ساخت مسکن بدان نیاز دارد، فرقى بین اینکه یک قطعه باشد یا چند قطعه، و یا یک مسکن باشد یا چند مسکن، وجود ندارد، بلکه ملاک، صدق عنوان نیاز به آن به مقتضاى موقعیت و شأن عرفى وى و همچنین وضع مالى او براى ساخت تدریجى آن است. س 904: یک سرویس ظروف منزل وجود دارد، آیا استفاده از بعضى از آنها براى عدم تعلّق خمس به آن کافى است؟ ج: معیار عدم تعلّق خمس به لوازم منزل، صدق عنوان نیاز به آن مطابق با شأن عرفى مناسب با انسان است، هرچند در طول سال از آن استفاده نشود. س 905: اگر فرش و ظرفها اتفاقاً در طول سال مورد استفاده قرار نگیرد، ولى براى استفاده میهمان به آنها نیاز باشد، آیا خمس در آنها واجب است؟ ج: در فرض سؤال خمس در آنها واجب نیست. س 906: با توجه به فتواى امام خمینى(قدّس‏سرّه) در مسأله جهیزیه عروس که دختر هنگام ازدواج به خانه شوهر مى‏برد، اگر در منطقه‏اى رسم براین باشد که خانواده داماد اقدام به تهیه و تأمین اثاثیه و لوازم خانه کنند و به مرور زمان و به تدریج به تهیه آن لوازم بپردازند و سال بر آنها بگذرد، چه حکمى دارد؟ ج: اگر تهیه اثاث و لوازم زندگى براى آینده، عرفاً جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد. س 907: آیا استفاده از یک جلد از دوره کتابى که از چندین جلد تشکیل شده (مانند وسائل الشیعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن دوره مى‏شود یا اینکه باید از هر جلد کتاب یک صفحه خوانده شود؟ ج: اگر مجموع آن دوره مورد نیاز باشد و یا خرید جلدى که به آن احتیاج است متوقف بر خرید دوره کامل آن باشد، خمس ندارد، در غیر این صورت باید خمس مجلّداتى که الآن مورد نیاز نیست، پرداخت شود، و مجرد خواندن یک صفحه از هر جلد کتاب، براى ساقط شدن خمس کافى نیست. س 908: داروهایى که از درآمد وسط سال خریده شده و پول آن توسط سازمان تأمین اجتماعى پرداخت مى‏شود، اگر بدون فاسد شدن تا سر سال خمسى باقى بماند، خمس به آن تعلّق مى‏گیرد یا خیر؟ ج: اگر خرید داروها جهت استفاده از آن در مواقع نیاز باشد و در معرض احتیاج هم باشد، خمس ندارد. س 909: شخصى خانه‏اى براى سکونت ندارد و براى خرید مسکن یا تهیه مایحتاج زندگى، مالى را پس‏انداز کرده است، آیا این مبلغ خمس دارد؟ ج: مال پس‌انداز شده از منفعت کسب اگر براى تأمین هزینه‏هاى زندگى باشد، سر سال خمسى، خمس دارد مگر این که پس‌انداز براى تهیّه لوازم ضرورى زندگى و یا تأمین هزینه‏هاى لازم باشد که در این صورت اگر بعد از سال خمسى در آینده نزدیک (تا چند روز) در راه‏هاى مذکور مصرف شود، خمس ندارد. س 910: همسر من قالى مى‏بافد که سرمایه آن متعلّق به خود ماست و براى تهیه آن قرض گرفته‏ایم، در حال حاضر قسمتى از فرش بافته شده است و از آنجا که سال خمسى من به پایان رسیده، آیا پس از تمام شدن فرش و فروش آن براى تهیه احتیاجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلّق مى‏گیرد یا خیر؟ سرمایه ما از جهت خمس چه وضعیتى دارد؟ ج: پس از استثناى سرمایه که قرض است از قیمت فروش قالى، باقى‌مانده جزء سود سال فروش محسوب مى‏شود، بنا بر این اگر در سالى که بافت قالى تمام و فروخته شده، در مخارج زندگى مصرف شود، خمس ندارد. س 911: تمام دارایى من ساختمان سه طبقه‏اى است که هر طبقه آن دو اتاق دارد. در یک طبقه من زندگى مى‏کنم و در دو طبقه دیگر فرزندانم سکونت دارند، آیا به این خانه در حال حیات من خمس تعلّق مى‏گیرد یا اینکه بعد از وفات من خمس دارد تا به ورثه‏ام وصیت کنم که بعد از مردنم خمس آن را بپردازند؟ ج: ساختمان مورد سؤال خمس ندارد، البته کسى که حساب سال نداشته است باید به نحوى مصالحه نماید. س 912: خمس لوازم منزل چگونه محاسبه مى‏شود؟ ج: لوازمى که با استفاده از آنها عین آن باقى مى‏ماند مثل فرش و غیر آن، خمس ندارد. ولى از نیازهاى مصرفى روزمره مانند برنج و روغن و غیر آنها، آنچه اضافه بیاید و تا سر سال خمسى باقى بماند، خمس دارد. س 913: شخصى خانه ملکى براى سکونت ندارد، لذا زمینى خریده تا در آن خانه‏اى براى خودش بسازد، ولى چون پول کافى براى ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آیا خمس آن واجب است؟ بر فرض وجوب، آیا خمس پول خرید را باید بپردازد یا قیمت فعلى زمین را؟ ج: اگر زمین را از منفعت کسب سال، براى ساخت مسکن مورد نیاز، خریده باشد، خمس ندارد. س 914: در سؤال قبلى، اگر آن شخص شروع به ساختن خانه کند، ولى قبل از اتمام آن، سال خمسى برسد، آیا خمس آنچه در مصالح ساختمان مصرف کرده، واجب است؟ ج: در فرض سؤال، خمس ندارد. س 915: اگر شخصى براى آینده فرزندانش، با اینکه خودش در طبقه اول زندگى مى‏کند، اقدام به ساختن طبقه دوم کند، آیا با وجود عدم نیاز به آن تا چند سال دیگر پرداخت خمس آنچه در آن خرج کرده، واجب است؟ ج: اگر ساختن طبقه دوم براى آینده فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفى وى محسوب شود، آنچه به مصرف رسانده است، خمس ندارد و در صورتى که این چنین نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و نه فرزندانش به آن نیاز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است. س 916: شما مى‏فرمایید آنچه از مخارج سال محسوب مى‏شود، خمس ندارد، پس شخصى که خانه‏اى براى سکونت ندارد، ولى مالکِ قطعه زمینى است که یک سال یا بیشتر بر آن گذشته و او نمى‏تواند آن را بسازد، پس چرا این از مخارج او محسوب نمى‏شود؟ امیدواریم توضیح بفرمایید. ج: اگر زمین را براى ساخت مسکن مورد نیاز، در آن، از درآمد بین سال خریده باشد، جزء مخارج کنونى وى محسوب مى‏شود و خمس آن واجب نیست. س 917: سر سال خمسى من اول شهریور است، معمولاً امتحانات دانشگاهها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار مى‏شود و بعد از شش ماه، اجرت اضافه‏کارى ما در ایام امتحانات پرداخت مى‏شود، خواهشمندم توضیح فرمایید که اگر اجرت کارى را که قبل از پایان سال خمسى انجام داده‏ام، بعد از پایان سال دریافت کنم، آیا خمس به آن تعلّق مى‏گیرد؟ ج: حقوق معوّقه، جزئى از درآمدهاى سال دریافت آن محسوب مى‏شود نه سال اضافه‌کارى، و اگر در هزینه‏هاى سالِ دریافت مصرف شود، خمس ندارد. س 918: گاهى لوازم منزل مثل یخچال به قیمتى کمتر از قیمت بازار به ما فروخته مى‏شود، این لوازم در آینده یعنى پس از ازدواج مورد نیاز ماست، با توجه به اینکه بعد از ازدواج باید آنها را به چند برابر قیمت فعلى تهیه کنیم، آیا به آنها که در حال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: اگر آنها را با منفعت کسب سال براى استفاده در آینده خریده‏اید و در سال خرید مورد نیاز شما نبوده، باید خمس قیمت عادلانه آن را در سر سال خمسى بپردازید، مگر آنکه به علت عدم توانایى از تهیه یک باره آن هنگام نیاز، ناگزیر از تهیه تدریجى و نگهدارى آن براى زمان احتیاج باشید، و مقدار آن هم به اندازه شأن عرفى شما باشد، که در این صورت جزء مؤونه محسوب مى‏شود و خمس ندارد. س 919: مبالغى را که انسان براى امور خیریه مانند کمک به مدارس، آسیب‏دیدگان از سیل و ملت فلسطین و بوسنى، انفاق مى‏کند، آیا از مؤونه سال محسوب مى‏شود و خمس ندارد؟ ج: این چنین انفاقها از مخارج سال انفاق محسوب مى‏شود و خمس ندارد. س 920: مبلغى را در سال گذشته براى خرید فرش پس‏انداز کردیم و در اواخر آن سال به چند فرش فروشى براى خرید آن مراجعه نمودیم تا اینکه قرار شد یکى از آنان فرش مناسب با ذوق و سلیقه ما را فراهم کند، این کار تا ماه دوم سال جدید طول کشید، با توجه به اینکه سر سال خمسى من ابتداى سال هجرى شمسى است، آیا به آن مبلغ خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: مبلغ مذکور و فرش تهیه شده در فرض سؤال خمس ندارد. س 921: تعدادى از اشخاص اقدام به تأسیس مدرسه خصوصى (غیرانتفاعى) کرده‏اند و بعد از استفاده از سرمایه کمى که اعضا داشتند، هیأت مؤسسّ تصمیم گرفت براى تأمین مخارج آن از بانک وام بگیرد و همچنین مقرر نمود که براى تکمیل سرمایه و پرداخت اقساط بانک، هریک از اعضا مبلغى را به‌طور ماهیانه بپردازد. این مؤسسه هنوز به مرحله سوددهى نرسیده است، آیا به مبلغى که اعضا ماهیانه مى‏پردازند، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ آیا مجموع سرمایه که همان قیمت مؤسسه است، خمس دارد؟ ج: بر هر یک از اعضا واجب است خمس سهم ماهانه خود را که به عنوان سرمایه شرکت مى‏پردازند، و همچنین خمس آنچه را که در ابتدا به عنوان سهم مشارکت در تأسیس مدرسه داده‏اند، پرداخت نمایند، و پس از آنکه هر یک از اعضا خمس سهم خود از سرمایه شرکت را پرداخت نمود، دیگر مجموع سرمایه دوباره خمس ندارد. س 922: جایى که در آن کار مى‏کنم، چند سال است مبلغى به من بدهکار است که تاکنون آن را نپرداخته است، آیا به این مبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلّق مى‏گیرد یا اینکه باید یک سال بر آن بگذرد؟ ج: مبالغى که طلب دارید اگر بابت اجرت کار باشد و سر سال خمسى قابل دریافت نباشد، جزء درآمد سالِ دریافت آن محسوب مى‏شود، که اگر در همان سالِ دریافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد. س 923: آیا ملاک عدم وجوب خمس در مؤونه استفاده از آن در طول سال است یا اینکه نیاز به آن در طى سال کافى است، هرچند موردى براى استفاده از آن پیش نیاید؟ ج: ملاک در امثال لباس و فرش و مانند آن از چیزهایى که هنگام استفاده، عین آنها باقى مى‏ماند، نیاز به آنها است. ولى معیار در احتیاجات مصرفى روزانه زندگى مانند برنج و روغن و غیره، مصرف است که هر چه از مصرف سالانه آنها زیاد بیاید، خمس دارد. س 924: شخصى براى آسایش و رفع نیازهاى خانواده‏اش اقدام به خرید ماشینى با مال غیر مخمّس و سودى که در وسط سال به دست آمده، نموده است. آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتى که ماشین را براى انجام امور مربوط به کارش و یا به هر دو منظور خریده باشد، چه حکمى دارد؟ ج: ماشین اگر براى انجام امور مربوط به کار و کسب او باشد، حکم ابزار کار را در وجوب خمس دارد، ولى اگر براى رفع نیازهاى زندگى و جزء احتیاجات مناسب با شأن عرفى او باشد، خمس ندارد. البته اگر به پول خرید آن خمس تعلّق گرفته باید پرداخت شود، و در صورتى که براى هر دو منظور خریده باشد، به نسبت محاسبه شود.