احکام* خمس2

قرض، حقوق ماهیانه، بیمه، و بازنشستگى‏ س 865: آیا بر کارمندانى که گاهى مقدارى مال از مخارج سالانه آنها زیاد مى‏آید، با توجه به اینکه بدهى‏هاى نقدى و قسطى دارند، خمس واجب است؟ ج: اگر بدهى بر اثر قرض کردن در طول سال براى مخارج همان سال یا خرید بعضى از مایحتاج سال به‌صورت نسیه باشد، در صورتى که بخواهد دین خود را از منافع همان سال ادا نماید، مقدار دین از باقى‌مانده درآمد آن سال استثنا مى‏شود، و در غیر این صورت، تمام درآمد باقى‌مانده خمس دارد. س 866: آیا قرضى که براى حج تمتع گرفته مى‏شود باید خمس آن داده شده باشد و بعد از پرداخت خمس، باقى‌مانده آن براى مخارج حج پرداخت شود؟ ج: مالى که قرض گرفته مى‏شود، خمس ندارد. س 867: من در خلال پنج سال مبلغى را به بنیاد مسکن جهت گرفتن زمینى به امید تأمین مسکن پرداخت کردم، ولى تاکنون تصمیمى براى واگذارى زمین گرفته نشده است، لذا تصمیم دارم، آن مبالغ را از بنیاد مسکن باز پس بگیرم، با توجه به اینکه قسمتى از آن را قرض گرفته‏ام و قسمتى را هم از فروش فرش خانه‏ام و باقى‌مانده آن را هم از حقوق همسرم که معلّم است، تهیه کرده‏ام، امیدوارم به دو سؤال ذیل پاسخ فرمایید. 1 ـ اگر بتوانم مبلغ مزبور را پس بگیرم و آن را فقط براى تهیه مسکن (زمین یا خانه) مصرف کنم، آیا خمس به آن تعلّق مى‏گیرد؟ 2 ـ چه مقدار خمس به آن تعلّق مى‏گیرد؟ ج: در فرض مرقوم که پول از راه هدیه یا قرض یا فروش لوازم زندگى تهیه شده، خمس آن واجب نیست. س 868: چند سال پیش از بانک وام گرفته و آن را به مدت یک سال به حساب بانکى‏ام واریز کردم، و بدون آنکه موفق به استفاده از آن وام شوم، هر ماه قسط آن را مى‏پردازم، آیا به این وام، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: خمس آن مقدار از وام مزبور که اقساط آن را تا سر سال خمسى از منفعت کسب خود پرداخت کرده‏اید، واجب است. س 869: اینجانب مبالغى به خاطر ساختمان منزل بدهکار هستم و این بدهکارى تا دوازده سال طول خواهد کشید، خواهشمندم مرا در رابطه با موضوع خمس راهنمایى فرمایید که آیا این بدهى از درآمد سال استثناء مى‏شود؟ ج: اقساط بدهى ساخت مسکن و مانند آن را هرچند مى‏توان از درآمد کسب همان سال پرداخت نمود، ولى در صورت عدم پرداخت، از درآمد آن سال استثنا نمى‏شود، بلکه به باقى‌مانده درآمد سر سال خمسى، خمس تعلّق مى‏گیرد. س 870: کتابهایى که دانشجو از مال پدر خود یا از وامى که دانشگاه به دانشجویان مى‏دهد، مى‏خرد و منبع درآمدى هم ندارد، آیا خمس دارد؟ در صورتى که بداند پدر خمس پول کتابها را نداده، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟ ج: کتابهایى که با پول وام و یا با پولى که پدر به او بخشیده، خریده شده است، خمس ندارد مگر آنکه یقین داشته باشد که عین پولى که پدر به او بخشیده، متعلّق خمس است که در این صورت پرداخت خمس آن واجب است. س 871: اگر شخصى مبلغى را قرض بگیرد و نتواند آن را قبل از آن سال ادا کند، آیا پرداخت خمس آن بر عهده قرض دهنده است یا قرض گیرنده؟ ج: بر قرض گیرنده خمس مال قرضى واجب نیست، ولى قرض دهنده اگر مال قرضى را از درآمد سالیانه کارش و قبل از پرداخت خمس آن قرض داده است، در صورتى که بتواند تا آخر سال قرضش را از بدهکار بگیرد، واجب است که هنگام رسیدن سال خمسى‏اش خمس آن را بپردازد، و اگر نتواند قرض خود را تا پایان سال بگیرد، فعلاً پرداخت خمس آن واجب نیست، لیکن هر وقت آن را وصول کرد باید خمس آن را بدهد. س 872: افراد بازنشسته که همچنان حقوق ماهیانه دریافت مى‏کنند، آیا باید خمس حقوقى را که در طول سال دریافت مى‏کنند، بپردازند؟ ج: در صورتى که از مخارج سال اضافه بیاید، پرداخت خمس آن واجب است. س 873: اسیرانى که به پدر و مادر آنان از طرف جمهورى اسلامى در طول مدت اسارت، حقوق ماهیانه پرداخت شده و در بانک پس‌انداز گشته است، آیا به مال مزبور خمس تعلّق مى‏گیرد یا خیر؟ ج: پول مذکور خمس ندارد. س 874: من به شخصى مبلغى پول بدهکارم، اگر سر سال برسد وطلبکار قرض خود را مطالبه نکند و مقدارى از درآمد سالانه که با آن مى‏توانم قرض خود را ادا کنم، نزد من موجود باشد، آیا این بدهى از درآمد سالانه استثناء مى‏شود یا خیر؟ ج: بدهى اعم از اینکه بر اثر قرض گرفتن باشد و یا بر اثر خرید نسیه لوازم خانگى، اگر به خاطر تأمین مخارج سالانه زندگى همان سال درآمد باشد اگر بخواهد پرداخت نماید، از درآمد سال کسر مى‏شود، ولى اگر براى بدهى‏هاى سالهاى قبل باشد، هرچند مصرف درآمد سالانه براى پرداخت آن جایز است، ولى اگر تا پایان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمى‏شود. س 875: آیا خمس بر کسى که مالى در حساب سالانه‏اش باقى مانده، و در حالى سال خمسى‏اش رسیده که بدهکار است، با توجه به اینکه چند سال براى پرداخت قرضش فرصت دارد، واجب است؟ ج: بدهى پرداخت نشده چه بدون مدت باشد و چه مدت دار، از درآمد سالانه استثنا نمى‏شود، مگر این که براى تأمین هزینه‏هاى سال درآمد باشد که از درآمد آن سال مقدارى را که مى‏خواهد صرف بدهى خود کند، استثنا مى‏شود و به معادل آن از درآمد سالانه، خمس تعلّق نمى‏گیرد. س 876: آیا به مالى که شرکت‏هاى بیمه بر اساس قرارداد براى جبران خسارت به بیمه شده پرداخت مى‏کنند، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: پولى که شرکتهاى بیمه به فرد بیمه شده پرداخت مى‏کنند، خمس ندارد. س 877: در سال گذشته مبلغى را قرض گرفته و با آن زمینى خریدم به این امید که افزایش قیمت پیدا کند و بعد از فروش آن و خانه مسکونى فعلى‌ام، مشکل مسکن خود را در آینده حل کنم، اکنون سال خمسى من فرا رسیده، سؤال من این است که آیا مى‏توانم آن بدهى را از منفعت کسب سال گذشته‏ام که خمس به آن تعلّق گرفته، استثنا کنم یا خیر؟ ج: با فرض این که قرض مزبور جهت خرید زمین براى فروش آن در آینده بوده است، از منفعت کسب سالى که در آن قرض گرفته‏اید، استثناء نمى‏شود، و پرداخت خمس درآمد سالانه کسب که از مخارج آن سال زیاد آمده، واجب است. س 878: من از بانک مقدارى وام گرفتم که وقت پرداخت آن بعد از تاریخ سال خمسى‏ام فرا مى‏رسد و مى‏ترسم که اگر آن مبلغ را امسال نپردازم، سال آینده قادر به اداى آن نباشم، تکلیف من هنگام رسیدن سال خمسى ام در رابطه با پرداخت خمس چیست؟ ج: اگر درآمد سال را پیش از پایان آن در پرداخت قرض خود مصرف کنید و قرض هم براى افزایش سرمایه نباشد، خمس ندارد، ولى اگر قرض براى افزایش سرمایه باشد و یا قصد پس‌انداز درآمد سالانه را داشته باشید، پرداخت خمس آن بر شما واجب است. س 879: معمول است که براى اجاره خانه مقدارى پولِ پیش پرداخت مى‏کنند، اگر این پول از منابع کسب باشد، و چند سال در نزد صاحب خانه بماند آیا پس از دریافت بلافاصله باید خمس آن پرداخت شود و در صورتى که بخواهد با همان پول در جاى دیگر منزل اجاره کند، چطور؟ ج: خمس تعلّق مى‌گیرد ولى اگر به این پول براى اجاره منزل نیاز دارد مى‌تواند خمس آن را دستگردان کند و پس از رفع نیاز پرداخت نماید. فروش خانه، وسائل نقلیه و زمین‏ س 880: آیا به خانه‏اى که قبلاً با مالى که خمس آن داده نشده، ساخته شده، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ بر فرض وجوب پرداخت خمس، آیا خمس بر اساس قیمت فعلى محاسبه مى‏شود یا قیمت زمان ساخت آن؟ ج: اگر خانه از درآمد بین سال براى زندگى و سکونت ساخته شده و پس از سکونت در آن به فروش رفته است، پول فروش آن خمس ندارد، ولى اگر از درآمدى که سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس پولى که در ساخت آن هزینه شده، باید پرداخت شود. س 881: مدتى قبل آپارتمان مسکونى خود را فروختم. این معامله هم زمان با رسیدن سال خمسى من بود و چون خود را موظف به اداى حقوق شرعى مى‏دانم، بر اثر شرایط خاص زندگى‏ام در این رابطه با مشکل مواجه شده‏ام، امیدوارم مرا در این رابطه راهنمایى فرمایید. ج: اگر خانه مسکونى فروخته شده را با پولى که خمس نداشته و یا با درآمد بین سال خریده‏اید، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد. س 882: خانه نیمه سازى در یکى از شهرها دارم که به علت سکونت در ساختمان‌هاى دولتى نیازى به آن ندارم، لذا قصد دارم آن را فروخته و با پول آن ماشینى براى استفاده شخصى بخرم، آیا به پول آن خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: اگر خانه ‏مزبور را از درآمد سالانه ‏و در بین ‏سال ‏به قصد سکونت‏ در آن ساخته ‏یا خریده‏اید، و در همان سال آن را فروخته‏اید پول فروش آن اگر در همان سال فروش در مؤونه زندگى‏ مصرف شود، خمس ندارد، و همچنین اگر بعد از سکونت در آن، در سال بعد آن را فروخته باشید، پول فروش آن خمس ندارد. س 883: تعدادى درب پروفیلى براى خانه مسکونى‏ام خریدارى کردم، ولى بعد از دو سال به علت عدم تمایل به استفاده، آنها را فروخته و پولش را به حساب شرکت آلومینیوم واریز کردم تا به جاى دربهاى قبلى، به همان قیمت براى من دربهاى آلومینیومى بسازد، آیا به آن پول خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: در فرض مرقوم، پول فروش آن خمس ندارد. س 884: مبلغ صد هزار تومان به مؤسسه‏اى پرداخت نمودم تا در آینده زمین مسکونى به من تحویل دهد و الآن یک سال از آن مى‏گذرد و از طرفى قسمتى از آن پول مال خودم است و قسمت دیگر را قرض کرده و مقدارى از قرض را هم پرداخته‏ام، آیا به آن خمس تعلّق مى‏گیرد؟ مقدار آن چقدر است؟ ج: اگر گرفتن زمین براى ساخت مسکن مورد نیاز متوقف بر پیش پرداخت مقدارى از پول آن باشد، مبلغ پرداخت شده خمس ندارد، حتى اگر از درآمد کسب شما باشد. س 885: اگر شخصى خانه خود را فروخته و پول آن را براى استفاده از سود آن در بانک بگذارد و سپس سال خمسى اش فرا برسد، چه حکمى دارد؟ و اگر این پول را براى خرید خانه، پس‌انداز نماید، چه حکمى دارد؟ ج: اگر خانه را از درآمد سالانه شغلى براى سکونت و به حساب مخارج سالانه، ساخته یا خریده و بعد از سال خمسى آن را فروخته باشد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد. س 886: آیا به اموالى که به تدریج براى خرید خانه یا سایر مایحتاج زندگى پس‌انداز مى‏شود، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: اگر خرید مایحتاج ضرورى زندگى برحسب وضع مالى شخص متوقّف بر پس‌انداز درآمد سال باشد، و بنا دارد پس‌اندازها را در آینده نزدیک (تا چند روز) صَرف خرید مایحتاج ضرورى زندگى نماید، خمس ندارد. س 887: چند سال پیش ماشینى خریدم که در حال حاضر فروش آن به چندین برابر قیمت ممکن است، با توجه به اینکه پول خرید آن، مخمّس نبوده است، و در صورت فروش و گرفتن قیمت فعلى آن، مى‏خواهم خانه‏اى براى سکونت بخرم، آیا به مجرد دریافت پول، همه آن خمس دارد یا فقط به پولى که با آن ماشین را خریده‏ام، خمس تعلّق مى‏گیرد و مقدار باقى‌مانده که همان مقدار افزایش قیمت ماشین است، جزء درآمد سال فروش ماشین محسوب مى‏شود که اگر تا پایان سال فروش در مخارج زندگى مصرف نشود، خمس به آن تعلّق مى‏گیرد؟ ج: اگر ماشین‏ جزء مؤونه شما باشد و آن‏ را از درآمد بین ‏سال جهت‏ استفاده ‏شخصى زندگى‏ خریده ‏باشید، پول فروش آن خمس ندارد. ولى اگر ماشین را براى کار کردن خریده‏اید، در صورتى که با مال قرضى یا نسیه خریده باشید، فقط خمس مالى که براى اداى دین صرف کرده‏اید، واجب‏ است، البته در مورد تنزل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است و اگر آن ‏را با عین درآمدى که خمس به آن تعلّق گرفته ولى پرداخت نشده، خریده‏اید، باید خمس تمام پول فروش آن‏ را بپردازید. س 888: من مالک خانه بسیار محقّرى هستم، و به عللى تصمیم به خرید خانه دیگرى گرفتم، ولى به علت بدهى مجبور به فروش ماشینى که از آن استفاده مى‏کردم و گرفتن مبلغى وام از بانک استان و صندوق قرض‌الحسنه شهرمان شدم تا بتوانم پول خانه را بپردازم، با توجه به اینکه ماشین را قبل از تاریخ سال خمسى‌ام فروخته و پول آن را براى پرداخت مقدارى از بدهى‌هایم مصرف کرده‏ام، آیا به پول حاصل از فروش ماشین خمس تعلّق مى‏گیرد یا خیر؟ ج: در فرض سؤال، پول حاصل از فروش ماشین خمس ندارد. س 889: خانه، ماشین و لوازم مورد نیاز انسان یا خانواده او که از درآمد سال خریده شده است، اگر در اثر ضرورت و یا به منظور تبدیل به جنس بهتر فروخته شود، از جهت خمس چه حکمى دارد؟ ج: پول حاصل از فروش چیزى که از مؤونه بوده، خمس ندارد. س 890: اگر خانه یا ماشین یا غیر آنها از احتیاجات زندگى با پولى که خمس آن پرداخت شده، جهت استفاده شخصى نه به قصد استفاده از آنها براى فروش یا تجارت خریدارى شده و سپس به علتى فروخته شود، آیا به اضافه قیمت آنها که بر اثر افزایش قیمت بازار بوده، خمس تعلّق مى‏گیرد؟ ج: سود حاصل از افزایش قیمت در فرض سؤال، خمس ندارد.